Zagrożenia

Bocian biały, gatunek objęty niniejszym projektem, został wymieniony w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. 10 wybranych do projektu obszarów Natura 2000 stanowi ważne w skali kraju i regionu ostoje bociana białego (4% populacji krajowej), na których populacje tego gatunku charakteryzują się niezwykle wysokim zagęszczeniem, dużą stabilnością liczebności i właściwym stanem zachowania. Jednakże szybko postępujące w ostatnim czasie zmiany społeczno-gospodarcze już niedługo mogą doprowadzić do jego obniżenia (głównie na skutek spadku tolerancji gniazdowania przez bociana białego na kominach i dachach budynków). Na 5 obszarach Natura 2000 gatunek ten stanowi przedmiot ochrony. Na obszarze Natura 2000 Przełomowa Dolina Narwi podjęto kroki zmierzające do uznania bociana białego za przedmiot ochrony. Związane to jest z tym, że populacja tego gatunku w dolinie Narwi na poszczególnych obszarach Natura 2000 stanowi spójną i koherentną całość pod względem ekologicznym.

Zagrożenia.

1. Zmniejszanie się areału żerowisk i spadek liczebności potencjalnych ofiar – na skutek regulacji rzek, zagospodarowywania dolin rzecznych innego niż w formie użytków zielonych, melioracji, oraz intensyfikacji rolnictwa (Jakubiec 2004). Ochrona powinna polegać na zaniechanie zalesiania otwartych terenów podmokłych i wilgotnych oraz łąk na obszarach o najwyższych zagęszczeniach bocianów, zakazie meliorowania trwałych użytków zielonych, promowaniu ekstensywnego użytkowania i gospodarstw ekologicznych.

2. Kolizje z liniami elektroenergetycznymi – dochodzi do nich najczęściej w sąsiedztwie gniazda (Jakubiec 1991). Gatunkiem, w przypadku którego kolizyjność młodych jest bardzo wysoka są właśnie bociany białe (APLIC 2012). Do grupy tej należą również ptaki drapieżne. Z danych Komitetu Ochrony Orłów wynika, że tylko w 2001 r. aż 44% rannych lub zabitych ptaków z gatunków szponiastych lub sów było spowodowane kolizjami z liniami elektroenergetycznymi (Anderwald 2009).

3. Porażenia prądem – ryzyko to występuje najczęściej na liniach niskich i średnich napięć oraz na stacjach transformatorowych, na których odległości między elementami przewodzącymi prąd o różnych napięciach lub między elementem pod napięciem i elementem uziemionym jest zbyt mała. Porażenia są zazwyczaj śmiertelne, a przedmiotem oddziaływania są głównie ptaki o dużej rozpiętości skrzydeł. W ostatnich latach zaobserwowano wzrost śmiertelności bocianów na stacjach transformatorowych i stanowiskach odłącznikowych. Tylko na terenie woj. mazowieckiego w latach 2008–2010 ginęło na takich urządzeniach corocznie około 550 bocianów, co stanowi około 7% lokalnej populacji tego gatunku (Kaługa et al. 2011, Kaługa & Tryjanowski 2012). Ptaki (najczęściej uczące się latać młode), siadając na takiej konstrukcji dotykają elementów będących pod napięciem i giną porażone prądem bądź są trwale okaleczane wskutek paraliżu kończyn lub uszkodzenia organów wewnętrznych. W niektórych przypadkach mają też złamane nogi czy skrzydła i są skazane na opiekę człowieka w ośrodkach rehabilitacji (których jest za mało, a liczba miejsc w nich dostępnych często jest zbyt mała), co pociąga za sobą dodatkowe koszty. Tylko do schroniska w okolicy Siedlec w latach 2004–2009 trafiło około 150 kontuzjowanych w ten sposób bocianów. Najskuteczniejszą metodą, pozwalającą całkowicie wyeliminować śmiertelność wśród bocianów, jest demontaż rozłączników i przeniesienie ich poniżej górnego poprzecznika słupa. W podobny sposób przenosi się odgromniki oraz tak zwane mostki ze stacji transformatorowej lub izoluje się przewody elektryczne na niewielkich odcinkach linii. Należy również dążyć do wycofania słupów energetycznych wyposażonych w izolatory stojące lub wyposażać je w dodatkową półkę, tak aby ptaki nie miały kontaktu z izolatorami lub przewodami.

4. Utrata miejsc lęgowych – w wyniku remontów dachów, likwidowania platform gniazdowych na słupach, odrastania gałęzi drzew itp. (Jakubiec 2004). Gniazda bociana białego są konstrukcjami bardzo trwałymi, zajmowanymi przez kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat. W ciągu każdego sezonu lęgowego do istniejących gniazd ptaki dokładają materiał gniazdowy, stąd mogą one osiągać rozmiary 2–3 m wysokości, niemal tyle samo średnicy i ciężar ponad tonę. Duża część gniazd usytuowana jest na dachach budynków, głównie gospodarczych (np. stodoły, spichlerze, chlewy, obory) oraz na kościołach, wieżach, rzadziej na budynkach mieszkalnych (Guziak & Jakubiec 2006). Najstarsze, największe i najcięższe gniazda bociana białego usytuowane na dachach mogą stanowić zagrożenie dla konstrukcji budynków z powodu ich przeciążenia (dotyczy to szczególnie starych, nieremontowanych budynków gospodarczych). Ochrona miejsc lęgowych polega m.in. na częściowej refundacji wydatków na cele remontowe, które ponoszą właściciele budynków, na których gniazdują bociany, konstruowanie platform gniazdowych na słupach i dachach budynków, przycinaniu nadmiernie wyrośniętych gałęzi, które ograniczają ptakom dolot do gniazda itp.

5. Śmiertelność w czasie wędrówek – powodowana przez kolizje z farmami wiatrowymi, liniami napowietrznymi, a ostatnio głównie z powodu umyślnego zabijania (Syria, Liban, Oman). W ostatnim czasie świat obiegło wiele drastycznych zdjęć ukazujących tysiące bocianów zabijanych dla sportu w krajach Bliskiego Wschodu. Proceder ten jest trudny do wyeliminowana ze względu na trwającą w tych krajach destabilizację m.in. w związku z wojną domową w Syrii. W związku z tym należy dołożyć do jeszcze większych starań w celu zapewnienia właściwej ochrony temu gatunkowi w krajach gdzie kumuluje się przeważająca część populacji lęgowej (np. Polska), aby nie doprowadzić do znaczących strat w populacji na skutek synergii niekorzystnych czynników.

6. Drapieżnictwo – głównie ze strony kuny, zwłaszcza kuny domowej (Guziak & Jakubiec 2006, Peterson et al. 1999, Puchalski & Ławicki 2011). Literatura podaje, że najbardziej zagrożone są ptaki (głównie pisklęta) gnieżdżące się na dachach budynków, a najlepiej chronione ptaki gniazdujące na czynnych słupach elektroenergetycznych. Świadczą o tym m.in. stwierdzane pod słupami, na których znajdowały się gniazda bociana białego, martwe kuny porażone prądem (Profus 2006). Nowym, nierozpoznanym jeszcze zagrożeniem jest wzrastająca w ostatnim czasie liczebność bielika, na obecność którego bocian biały wykazuje reakcję lękową polegającą na opuszczaniu stanowisk w pobliżu miejsc lęgowych tego ptaka szponiastego (Jakubiec & Peterson 2005). W przypadku kuny domowej najskuteczniejszą metodą ograniczania strat w lęgach jest przenoszenie gniazd z dachów budynków na betonowe słupy wolnostojące (np. żerdzie wirowane). Ich konstrukcja, kształt i gładka powierzchnia sprawiają, że w znacznym stopniu ograniczona zostaje możliwości penetracji znajdującego się na nich gniazda.